KISWAHILI KIDATO CHA KWANZA: Mada: KAMUSI

Somo la leo tarehe 27/04/2020

Na

Mwl. Isaack Manase Mtalambilwa

Simu: 0768 740 225

Dodoma mjini.

Mada: KAMUSI

KAMUSI YA LUGHA; MAANA, AINA, TAARIFA NA DHIMA ZAKE.

MAANA YA KAMUSI

Massamba (2012:24) kamusi ni kitabu cha orodha ya maneno katika lugha, yaliyopangwa kwa utaratibu maalum, pamoja na maana au fasili zake; katika uchanganuzi wa lugha haya ni maneno ya kileksika, yaani yasiyokuwa ya kisarufi au kifonolija.

Tuki (1990:21) kamusi ni kitabu cha orodha ya maneno yaliyopangwa kwa utaratibu maalum, pamoja na maana na fasili zake.

Wamitila (2003:76) kamusi ni kitabu ambacho kina orodha ya maneno katika lugha Fulani ana ambayo hupangwa ki-abjadi au kialfabeti. Maneno haya huelezewa maana zake mbalimbali na labda hata vyanzo vyake.

Kwa ujumla  kamusi ni kitabu chenye orodha ya maneno mbalimbali yaliyopangwa vizuri kwa kufuata alfabeti na hutoa taarifa mbalimbali kama vile maana, matamshi n.k.

MUUNDO WA KAMUSI

i)  Utangulizi wa Kamusi

Hii ni sehemu ya mwanzo ambayo hutangulia matini yenyewe ya kamusi.

ii)  Matini ya Kamusi

Hii ni sehemu ambayo inaonyesha vidahizo na fahiwa zake kuanzia herufi A-Z.

iii)  Sherehe ya Kamusi

hizi ni baadhi ya taarifa ambazo huwa zimeandikwa mwishoni mwa kamusi. Kwa mfano majina ya nchi, lugha za mataifa duniani, vipimo vya urefu, vipimo vya uzito, ujazo  n.k.

AINA ZA KAMUSI

Kwa kutumia kigezo cha LUGHA kuna aina kuu tatu (3) za kamusi

i) kamusi wahidiya

hii ni kamusi inayoandikwa kwa lugha moja

ii) kamusi thaniya

Hii ni kamusi inayoandikwa kwa lugha mbili.

iii) kamusi mahuluti

Hii ni kamusi inayoandikwa kwa lugha zaidi ya mbili. Kwa mfano Kiswahili-kiingereza-kifaransa.

Taaarifa zinazopatikana katika kamusi

Taarifa hizi huweza kuwa za kisarufi au kileksika

a) taarifa za kisarufi zinazoingizwa katika kamusi.

Nyambari na Masebo (2012:184) wameainisha taarifa zifutazo za kisarufi zinazopatikana katika kamusi.

•       Wingi wa nomino

•       Kategoria ya kisarufi ya kidahizo mf. Kitenzi (kt), nomino (nm) n.k

•       Vinyumbuo vya vitenzi mf. Piga-pigwa-pigana-pigika n.k

•       Ngeli za nomino mf. Mtu (A-YU), kazi (i-)

•       Matamshi ya neno

•       Elekezi au sielekezi. Mfano: Apiza kt  [ele], Anguka kt  [sie]

•       Mifano ya matumizi

b) Taarifa za kileksia zinazopatikana katika kamusi

•       Mpangilio wa vidahizo

•       Kategoria za maneno

•       Umoja na wingi

•       Upatanisho wa kisarufi

•       Uelekezi wa vitenzi

•       Maana ya vidahizo

•       Tahajia za maneno

•       Mifano ya matumizi

•       Methali, nahau na misemo

•       Timolojia ya leksimu

•       Michoro/ picha

•       Matamshi

DHIMA ZA KAMUSI

•       Huonesha tahajia sahihi za maneno

•       Huonesha maana za maneno

•       Huonesha matamshi sahihi ya maneno

•       Huonesha asili ya neno

•       Humsaidia mtumiaji kujifunza lugha za kigeni

•       Huonesha alama na vifupisho mbalimbali katika lugha husika.

                   KAZI YA KUFANYA

1. Taja faida 5 za kamusi.

 Marejeleo

Massamba. D.P.B.(2004 ). Kamusi ya isimu na falsafa ya lugha. Dares salaam: TUKI

TUKI (1990).kamusi sanifu ya isimu na lugha. Dares salaam: Tuki na Educational publishers and distributors ltd.

Wamitila. K. W. (2003). Kamusi ya fasihi, istilahi na nadharia. Nairobi: Focus publishers ltd.

CORONA (COVID 19) INAUA: TUFATE USHAURI WA WATAALAMU NA SERIKALI KUJIKINGA

BAKI NYUMBANI, UBAKI SALAMA